Magdalena Szpunar

skany publikacji::   DJVU PDF
Przy cytowaniu zastosuj nastpujcy opis bibliograficzny:
Magdalena Szpunar,
Samorzdno lokalna na przykadzie gminy i miasta Tyczyn,
M. Niezgoda, T. Chrobak, A. Marcinkowski, P. Dugosz (red.), Wybory samorzdowe w maej gminie, Tyczyn, WSSG, 2006, s. 183-191

Magdalena Szpunar

Samorzdno lokalna

na przykadzie gminy i miasta Tyczyn

Gminy s fundamentem pastwowoci polskiej.

Kto opanuje rady gminne, ten bdzie mia wielk wadz w Polsce.

A. uczak

 

Ponad 15-letni okres przemian ustrojowych wiedzie Rzeczpospolit ku pastwu praworzdnemu i suwerennemu, w ktrym obywatele dysponuj szerokim wachlarzem praw obywatelskich i obszernym zakresem wolnoci. Jak susznie zauwaa Andrzej Jaeschke i Magdalena Mikoajczyk[1] w ostatniej dekadzie samorzd przeywa okres swoistego renesansu, przenikajc niemal wszystkie dziedziny ycia spoecznego, obejmujc swym zasigiem wiele grup spoecznych zamieszkujcych dane terytorium lub penicych okrelone role spoeczne. Stereotypowe ujcie samorzdu zwykle ogranicza si do samorzdu terytorialnego, naley jednak pamita i istniej take inne formy samorzdu tj. samorzdy specjalne np. zawodowe i gospodarcze, dlatego te stwierdzenie, i samorzdno jest wszechobecn form organizacji spoecznej nie wydaje si by przesadzonym. Wszelakie badania opinii publicznej wykazuj do lekcewacy stosunek Polakw do wyborw samorzdowych i dziaalnoci samorzdu w ogle, raczej interesuj Polakw kwestie polityczne w skali makro, tak jak na przykad wybory prezydenckie, czy parlamentarne, traktujc z ignorancj by nie rzec z arogancj - to, co dzieje si na naszym wasnym podwrku. Mieszkacy maych ojczyzn zdaj si nie zdawa sobie sprawy, i nie wybrani przez nich radni, burmistrzowie, czy wjtowie, staj si decydentami spraw dotyczcych ich codziennej egzystencji, a pasywni politycznie mieszkacy wycignici zostaj poza nawias przeksztace na lokalnym rynku.

Jedn z najprostszych definicji samorzdu mona odnale u Sartoriego, ktry uwaa, i samorzd jest zjawiskiem atwym do zdefiniowania, gdy polega na tym, ze rzdzimy sami sob[2]. Zdecydowanym zwolennikiem pastwowego charakteru samorzdu jako formy identycznej z decentralizacj administracji by J. Panejko wedug ktrego midzy administracj rzdow i samorzdow nie zachodzi istotna rnica co do jakoci zaatwianych spraw. Dziaalno obu administracji jest pod wzgldem materialnej treci jednorodzajowa i nosi pastwowy charakter. Administracj samorzdow mona uwaa za uzupenienie administracji rzdowej[3].

Statystyczny Kowalski traktujc nieco ignorancko organy samorzdu terytorialnego, nie wie, i decyzje zapadajce na tym szczeblu wadzy maj dla niego nierzadko wiksze znaczenie ni to, co dzieje si na przysowiowej grze bowiem tutaj ustala si wysoko podatku od nieruchomoci, podatek od zwierzt, na poziomie lokalnym ustala si te ceny wody i ciekw, czy przewozw komunalnych. Ustrojowe przeksztacenia nadajce idei samorzdnoci coraz wiksze znaczenie, nie id w parze ze wzrostem wiadomoci Polakw w teje kwestii[4], niestety realizacja postulatu budowy spoeczestwa obywatelskiego bez aktywnego udziau jego czonkw w sprawach lokalnych wydaje si by nik mrzonk. Banalnym wydaje si by fakt, i zmiana systemu prawnego jest trudna, znacznie trudniejsze wydaje si by przeksztacenie ludzkiej mentalnoci, bowiem bez zrozumienia sensu reform i bez poparcia spoecznego powstaje nie tylko rozdwik midzy prawem, a rzeczywistoci, lecz wszelkie prby przeksztace staj si jaowe.

Wedle ustawy O samorzdzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku rada gminy jest najwyszym organem stanowicym i kontrolnym w gminie[5], rada moe stanowi we wszystkich sprawach, ktre nie zostay powierzone przez ustaw innym podmiotom lub nie zostay zastrzeone na mocy artykuu 12 ustawy, ktry mwi o rozstrzyganiu w formie referendum. Kadencja rady gminy trwa cztery lata, po upywie kadencji rady wygasaj mandaty radnych oraz uprawnienia do dziaania organw rady gminy. Liczba radnych uzaleniona jest od liczby mieszkacw, moe liczy od 15 radnych w gminach do 4000 mieszkacw do 100 radnych w najwikszych gminach miejskich[6].

Zgodnie z ordynacj wyborcz, wybory samorzdowe w roku 2002 odbyy si w niedziel 27 padziernika, zgodnie z decyzj parlamentu gosy przeliczano metod dHondta, korzystn dla duych ugrupowa. W wyborach samorzdowych frekwencja jest najnisza, w stosunku do wyborw prezydenckich, w ktrych frekwencja zawsze przekracza puap 60 punktw procentowych, czy parlamentarnych, ktrych wynik oscyluje wok 50%. Udzia ludnoci w wyborach samorzdowych jest relatywnie niski zwykle przekracza on nieco 40% wybory samorzdowe 1990 42,3%, wybory samorzdowe 1994 33,8%, wybory samorzdowe 1998 45,5%, za wybory samorzdowe 2002 44,1%. Jako gwne powody nieuczestniczenia w wyborach samorzdowych co trzecia osoba podaje brak zainteresowania polityk, za co czwarta widzi brak pozytywnych zmian w sytuacji obywateli w kraju, co pity respondent nie wierzy w ich wpyw na swj los, twierdzc i jednostkowy gos nie bdzie mia wpywu na wynik wyborw. Znaczna liczba badanych rezygnuje z udziau w gosowaniu ze wzgldu na nieznajomo kandydatw (18%), niemono podjcia decyzji na kogo odda gos (17%) oraz ze wzgldu na brak odpowiednich kandydatw (16%).

Rys. 1 Przyczyny absencji Polakw w wyborach samorzdowych 2002

rdo: opracowanie wasne na podstawie CBOS BS/217/2002 dane w %

 

O relatywnie sabej wiadomoci politycznej w obszarze spoecznoci lokalnej wiadczy moe fakt, co drugi ankietowany nie zna w roku 2002 wynikw wyborw do rady miasta, czy te gminy[7]. Lekcewacy i nieco pobaliwy stosunek do wyborw samorzdowych, niesie ze sob konsekwencje chociaby w postaci spoecznego niezadowolenia, na co wskazuje wypowied jednego z mieszkacw Tyczyna jeli chodzi o urzd gminy, to nigdy nie mog tam nic spokojnie zaatwi; szczeglnie jak pani siedzca za biurkiem rozmawia ze mn przegryzajc pomidora. Nisk frekwencj w wyborach samorzdowych tumaczy moe fakt przekonania mieszkacw gminy o niemonoci jakiejkolwiek zmiany, wedug badanych po wyborach samorzdowych nic si nie zmieni tak twierdzi co drugi badany, zmian na lepsze oczekuje co trzeci badany[8].

Rys. 2 Oczekiwania Polakw po wyborach samorzdowych w roku 2002

rdo: opracowanie wasne na podstawie CBOS BS/217/2002

 

Partycypacja mieszkacw Podkarpacia we wszystkich rodzajach wyborw jest stosunkowo wysza od redniej oglnopolskiej, podobna sytuacja jest w Gminie i Miecie Tyczyn. Czynnikiem zachcajcym do udziau w wyborach samorzdowych bya - zdaniem 2/3 ankietowanych przez CBOS - ch wsparcia okrelonych osb kandydujcych w ich okrgu wyborczym, dla blisko poowy gosujcych (48%) by to przede wszystkim obywatelski obowizek, niemal co czwarta osoba zostaa zmotywowana uniemoliwieniem dojcia do wadzy nieodpowiednich osb, za dla co pitej wane byo wsparcie kandydatw popieranego przez siebie ugrupowania[9].

Ju sama definicja radnego wyznacza zakres jego obowizkw tj. przyjmowanie zgaszanych przez mieszkacw postulatw i przedstawienie ich do rozpatrzenia odpowiednim organom samorzdowym, udzia w pracach organw, do ktrych zosta wybrany lub desygnowany[10]. Sok w swojej prbie zdefiniowania radnego pod nieco dalej okrelajc go, jako osob, ktra utrzymuje sta wi z mieszkacami oraz ich organizacjami[11]. Niezwykle istotne w owej definicji Sokoa wydaje si by owo poczucie wizi, ktra czsto niestety pozostaje na poziomie deklaratywnym, niejako wygasajc wraz z objciem wakatu radnego.

 

Rys. 3 Powody dla jakich Polacy wzili udzia w wyborach samorzdowych w roku 2002

rdo: opracowanie wasne na podstawie CBOS BS/217/2002; dane nie sumuj si do 100, gdy respondenci mieli moliwo wyboru dwch odpowiedzi.

 

W gminie Tyczyn na przewidzianych ustaw 15 mandatw zgosio si 49 kandydatw. Jak susznie zauwaa Stanisaw Michaowski zatrudnienie w administracji samorzdowej staje si coraz bardziej atrakcyjne, wskazuje na to nie tylko gwatowny rozwj szkolnictwa w sferze administracji publicznej[12], ale take znaczna liczba chtnych do objcia mandatu posa, czy radnego. O jeden mandat w Matyswce ubiegao si czterech kandydatw, w Borku Starym o dwa mandaty ubiegao si omiu kandydatw, w Budziwoju o trzy mandaty walczyo dwanacie osb tak, wic w Matyswce, Borku Starym i Budziwoju na jedno miejsce radnego przypaday cztery osoby aspirujce do penienia tej wanej funkcji spoecznej. Po trzech kandydatw na jedno miejsce radnego przypadao w Tyczynie oraz Hermanowej, za po dwch w Kielnarowej i Biaej. Z bada CBOS wynika, i zdecydowana wikszo (76%) wyborcw przy gosowaniu na radnego kierowaa si przede wszystkim osob kandydata, tylko co smy badany gosujc kierowa si nazw partii kandydujcego[13] wyniki tych bada s adekwatne do wyborw na radnych w Gminie i Miecie Tyczyn, gdzie zdecydowana wikszo wybranych okrela si jako osoby bezpartyjne.

 

Rys. 4 Motywy jakimi kierowali si Polscy przy wyborze do rady miasta/gminy w 2002 roku

rdo: opracowanie wasne na podstawie CBOS BS/217/2002

 

Stosownie do ordynacji wyborczej do Rady Miasta i Gminy Tyczyn wybranych zostao 15 przedstawicieli. Najwiksz liczb przedstawicieli wprowadzi Komitet Wyborczy Podkarpacie Razem 8 osb, oraz Podkarpackie Forum Samorzdowe 5 osb, dwie osoby wprowadzi KW PSL. Jeli chodzi o wyksztacenie, wybrani radni legitymowali si wyksztaceniem rednim 7 osb, 6 osb wyksztaceniem wyszym (naley podkreli, i wszystkie osoby z wyksztaceniem wyszym posiaday wyksztacenie o profilu technicznym), 2 osoby zasadniczym zawodowym. Najstarszym radnym jest Julian P. urodzony w 1928 roku, za najmodszym Ryszard W. urodzony w 1971 roku. Do rady miasta Tyczyna IV kadencji weszy trzy panie w poprzedniej kadencji jedna wicej.

Prbujc sportretowa reprezentatywnego radnego IV kadencji w Tyczynie byby to mczyzna w wieku 51 lat z wyksztaceniem rednim, bezpartyjny, sprawujcy swoj funkcj drug kadencj. Moemy postawi hipotez, i znanej osobie atwiej obj funkcj radnego powtrnie.

Naley zauway, i w 2002 roku Polacy po raz pierwszy mieli moliwo decydowania o tym, kto w ich miejscowoci zostanie wjtem, burmistrzem lub prezydentem miasta. Ponad poowa ankietowanych[14] deklaruje, i braa pod uwag przede wszystkim kompetencje i kwalifikacje kandydata do przyszej funkcji, drugim istotnym czynnikiem byo dowiadczenie samorzdowe kandydata zdaniem co trzeciego badanego. Na dowiadczenie samorzdowe kandydata, take zwracali uwag wyborcy z Gminy i Miasta Tyczyn, o czym moe wiadczy wybr stanowisko radnego po raz trzeci a trzech kandydatw, za po raz drugi dwch kandydatw. Wielokrotny wybr tej samej osoby na stanowisko radnego z pewnoci wiadczy moe i dana osoba sprawdzia si na danym stanowisku, co take potwierdzaj badania CBOS, zgodnie z ktrymi co trzecia osoba przy gosowaniu na danego kandydata braa pod uwag sprawdzenie si na danym stanowisku[15]. Moemy postawi hipotez, i jest to efekt prostej racjonalizacji wasnych decyzji opartych o znajomo, podszepty otoczenia itp.

Mieszkacy Tyczyna dwukrotnie czciej ceni sobie uczciwo kandydata, ni respondenci prby oglnopolskiej, gdzie taka cecha jak uczciwo/nieprzekupno znalaza si na dopiero na pitej pozycji, po wyksztaceniu, dowiadczeniu, sprawdzeniu si oraz dobrym programie. Mieszkacy Gminy i Miasta Tyczyn twierdz, e najwyej u radnego ceni sobie uczciwo (47%), znajomo problemw mieszkacw (39%), wyksztacenie (29%), kompetencje (23%), przedsibiorczo (22%), sumienno (20%). Mieszkacy Tyczyna i okolic gosujc na radnego brali pod uwag jego program 42%, pochodzenie 24%, kompetencje 20%, wczeniejsz dziaalno 20%, wyksztacenie 14%, religijno 13%, realizacj obietnic wyborczych 12% oraz osignicia 11%. Poniej 10 pp znalazy si takie cechy jak uczciwo, przynaleno partyjna, kultura osobista, komunikatywno, spotykanie si z wyborcami, opini, gospodarno, majtek.

Mieszkacy gminy Tyczyn zapytani o uwagi pod adresem lokalnych wadz, domagaj si gwnie mdrego rzdzenia i nie wypowiadania obietnic bez pokrycia. Czterdziestodziewicioletni mieszkaniec Tyczyna tak okrela swj stosunek do wadz nie przekazabym adnych uwag z tego wzgldu, e kady z nich na pocztku ma pikne obiecanki, ktre pniej nie bd speniane, rwnie sceptycznie wypowiada si mczyzna czterdziestodwuletni eby nie obiecywa, e bdzie lepiej tylko niech robi co do niego naley, eby byo wida rezultaty jego pracy, czterdziestodwuletnia kobieta podobnie negatywnie wypowiada si o pracy radnych radnemu bym powiedziaa eby walczy o ludzi, a nie zajmowa si tylko swoimi interesami. Wybrani przez mieszkacw gminy Tyczyn radni, zdaj si wychodzi naprzeciw postulatom stawianym przez ich wyborcw. Stanisaw W. deklaruje, i nie gosi adnych hase, bowiem najwaniejsze nie obiecywa, a co dla spoeczestwa zrobi, w podobnym tonie wypowiada si radny Jacek K. zamiast pustych obietnic licz si czyny, radny Grzegorz L. rwnie deklaruje prac dla dobra gminy. Zdecydowana wikszo tyczyskich radnych jako gwne hasa kampanii wyborczej obraa budow wodocigw i kanalizacji, popraw stanu drg, a take walk z bezrobociem.

Naley zauway, i dominujca liczba radnych tyczyskich IV kadencji jest aktywna spoecznie, penic wiele funkcji spoecznych. Nowo wybrani radni peni funkcj sotysa, dziaaj w radzie osiedla, zwizku emerytw, radzie rodzicw, zespole Caritas, Ochotniczej Stray Poarnej, a take w stowarzyszeniu rodzin katolickich.

Polska droga do spoeczestwa obywatelskiego jest niezwykle trudna. Przekonanie Polakw, i to jak wyglda ich wasne podwrko w duej mierze zalene od nich samych jest bardzo sabe. Du frekwencj wyborcz ciesz si wybory ze wiata wielkiej polityki, za wybory lokalne traktowane s przez nas nieco protekcjonalnie. Sceptycyzm Polakw szczeglnie dobitnie odzwierciedlaj wypowiedzi mieszkacw gminy Tyczyn, ktrzy podobnie jak ich populacja generalna Polakw, nie wierz w lepsze jutro. Oczywicie nie mona generalizowa, obok biernych, apatycznych wobec spraw lokalnej polityki, egzystuj osoby dla ktrych gmina to maa ojczyzna, skrawek Polski, ktry jest mi bliski[16]. Naley zauway w gminie Tyczyn wzrost spoeczno-politycznej wiadomoci kandydujcych, ktrzy zaczynaj zauwaa, i nie wystarcz grnolotne slogany, bowiem spoeczno lokalna do szybko weryfikuje stawiane przez nich obietnice. Tyczyscy radni w swoich hasach przedwyborczych raczej do ostronie szafowali obietnicami, raczej skupiajc si na palcych potrzebach takich jak, budowa kanalizacji i wodocigw, czy te poprawa stanu drg.

 

Bibliografia:

  1. M. Chmaj, (red.), Leksykon Samorzdu Terytorialnego, Oficyna Wydawnicza Graf-Punkt
  2. A. Cybulska, Komunikat CBOS, BS/217/2002
  3. A. Jaeschke, M. Mikoajczyk, (red.), Co znaczy i znaczy samorzd, Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Krakw 2000
  4. S. Michaowski, (red.), Samorzd terytorialny III Rzeczpospolitej, Wyd. UMCS, Lublin 2002
  5. J. Panejko, Geneza i podstawy samorzdu europejskiego, Wilno 1934
  6. G. Sartori, Teoria demokracji, PWN, Warszawa 1994
  7. W. Skrzydo, M. Chmaj, (red.), Encyklopedia Politologii, t.II, Wyd. Zakamycze 2000
  8. R. Smolski, M. Smolski, E.H. Stadtmuller, (red.), Sownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska, Wyd. Europa, 1999
serwis umoliwiajcy profesjonalne przygotowanie ankiet:: eBadania.pl